Skip to main content

De specialist op het gebied van flow, de hoogleraar psychologie Mihaly Csikszentmihalyi, heeft veel onderzoek gedaan naar het ervaren van geluk of ongeluk. Het spreekt mij aan wat zijn onderzoeken hebben opgeleverd. Een uitzending van Noorderlicht (11-04-2003) ging over zijn werk. Csikszentmihalyi heeft een recept voor het ervaren van flow, het hebben van een piek-ervaring. Hij noemt een aantal vereisten hiervoor:

Het hebben van een duidelijk doel

Feedback ervaren: zien of het werkt of niet.

De juiste moeilijkheidsgraad. Als het te gemakkelijk is verveel je je, als het te moeilijk is ervaar je stress.

Zorg dat je je ècht concentreert op waar je op dat moment mee bezig bent.

Schep voorwaarden voor het ervaren van flow, maak er ruimte voor.

Zorg dat het voldoende uitdagend is wat je doet. Als je van tevoren al weet wat de uitkomst is van wat je doet, treedt er verveling op.

Leef in het nu.

Onderstaand artikel kan gelezen worden als een samenvatting van de uitzending van Noorderlicht
‘Flow’ volgens Mihaly Csikszentmihalyi

Volgens de hoogleraar psychologie Mihaly Csikszentmihalyi ligt het geluk verscholen in de optimale ervaring. [Uitzending: 11 april 2003]

We willen allemaal gelukkig zijn. Maar wat is geluk? En wat te doen als je je niet gelukkig voelt? Waardoor verschaft een identieke werkdag de een voldoening, de ander afstomping? Waarom kan seks het leven verrijken, maar ook verarmen? En waarin zit dan het verschil?

Hoogleraar psychologie Mihaly Csikszentmihalyi doet al vele jaren onderzoek naar de raadselen van (on)geluk. Het blijkt dat mensen zich het gelukkigst voelen als zij het moment zelf optimaal beleven. Csikszentmihalyi noemt dit verschijnsel flow.

De mens krijgt constant een veelheid aan informatiestromen te verwerken. Volgens Csikzentmilhalyi kun je zo’n acht informatiestromen tegelijk behappen, maar als die allemaal even veel aandacht vragen in je bewustzijn, heeft dat als effect dat je geen van die stromen volledig aandacht kunt geven: tijdens je werk moet je bijvoorbeeld niet alleen voortdurend de telefoon opnemen of e-mails beantwoorden, maar ook denken aan de verjaardag van je kind, het je baas naar de zin maken, de garage bellen, plassen, een oplossing vinden voor de hond als je op vakantie gaat en ook nog een vergadering voorbereiden. Als er maar genoeg van dit soort informatiestromen door elkaar heen lopen raakt de geest in een toestand van geestelijke wanorde en daar word je niet gelukkig van.

Als je daarentegen je bewustzijn weet te ordenen door één stroom de ruimte te geven dan onstaat er flow. Csikszentmihalyi vertelt hoe je gelukkiger kunt worden middels dit simpele principe en hoe het niet alleen opgaat voor werk, relaties, families, maar ook voor het functioneren van bedrijven en zelfs van hele landen.

Recept voor flow

Leef volledig en geniet van alle

Csikszentmihalyis adviezen voor een rijker leven..

U zult geen geheime of eenvoudige recepten aantreffen, zegt prof. dr. Mihaly Csikszentmihalyi in het voorwoord van zijn boek ‘Flow – psychologie van de optimale ervaring. Toch, ter inspiratie, enkele adviezen uit het interview dat Csikszentmihalyi aan de VPRO gaf. In het kort: leef je leven zo volledig mogelijk en leer te genieten van alles dat je leven biedt.

FLOW VOELT GELUKKIG
Er zijn verschillende vormen van geluk en nog meer definities ervan. Csikszentmihalyi richt zich op één specifieke vorm. Uitvoerige studies maakten hem duidelijk dat mensen zich het gelukkigst voelen als ze ergens volledig in opgaan. Dan ontstaat de piek-ervaring, of flow zoals hij het noemt. “Het gaat over het volledig functionerende individu, die volledig betrokken is bij wat hij doet en daarbij het beste van zichzelf tot uiting laat komen.”

In de flow voelen we ons sterk, alert, verrichten moeiteloos ons werk en hebben het gevoel de situatie volledig meester te zijn en op de top van ons kunnen te presteren. Zowel ons tijdsbesef als onze problemen verdwijnen tijdelijk achter de horizon, en het lijkt alsof we boven onszelf uitgetild worden.

EERSTE VEREISTE: DOEL
De eerste vereiste van flow-producerende bezigheden is een duidelijk doel, van moment tot moment. Csikszentmihalyi: “De meeste sporten en andere hobby’s hebben dat. Iedere keer dat je met je tennisracket uithaalt, heb je voor ogen waar de bal heen moet gaan. Als je zingt, weet je iedere keer dat je je mond opent, welke noot je wilt voortbrengen. Het is een duidelijke opeenvolging van kleine doelen. Werk heeft ook vaak duidelijke doelen. Het thuisleven niet; het is vaak moeilijker om thuis flow te ervaren.“

TWEEDE VEREISTE: FEEDBACk
“De tweede vereiste is terugkoppeling, liefst onmiddellijk. Je moet weten of je het goed of slecht doet. Als je zingt hoor je onmiddellijk of je de juiste toon te pakken hebt.”

DERDE VEREISTE: JUISTE MOEILIJKHEIDSGRAAD
“De uitdaging moet ongeveer in balans zijn met je vaardigheden. Is het te makkelijk, dan ga je je vervelen en dwalen je gedachten af. Is het te moeilijk, dan word je angstig. Dankzij duidelijke doelen, snelle feedback en balans tussen uitdaging en vaardigheden, kun je je concentreren.”

CONCENTRATIE
Concentratie is zo moeilijk te bereiken omdat de gedachten geneigd zijn alle kanten uit te springen. “Meestal naar negatieve dingen”, zegt Csikszentmihalyi. “Als je aandacht niet volledig wordt opgeëist, ga je denken: ik word oud, ik ben te dik, mijn vriendin vindt me niet meer leuk, enzovoort. Het is een nuttige evolutionaire aanpassing zodat je jezelf zult beschermen tegen dingen die verkeerd gaan. Maar als je teveel tijd besteedt aan wat er allemaal mis kan gaan, leid je een ellendig leven.”

Is alle aandacht op hetzelfde gericht, dan vergeten mensen zichzelf, hun problemen, het verleden, de toekomst, zelfs de tijd. Ze leven volledig in het moment en voelen zich sterk. “Het is zelfs zo dat mensen hun depressie, de pijn van hun borstkanker, of andere lichamelijke of geestelijke aandoeningen vergeten zolang ze ergens mee bezig zijn dat hun volledige aandacht opeist.”

BRENG FLOW IN JE LEVEN
“Zoek eerst uit welke (flow-producerende) activiteiten jij echt leuk vind om te doen en breng die aspecten meer in je leven. Ben je bijvoorbeeld echt geïnteresseerd in mensen, maak je baan dan interessanter door meer tijd met klanten of collega’s door te brengen en je kwaliteiten op dat gebied te versterken. Gebruik je talenten.”

DETAILS
“Besteed vervolgens meer en meer aandacht aan de details van wat je doet.” Je haalt dan meer uit wat je toch al interessant vindt en maakt de saaiere aspecten van je werk of privéleven boeiender. Mihaly kwam mensen tegen met een baan die anderen ronduit saai zouden vinden (zoals de zalmsnijder in de uitzending), maar die zich zo vol overgave en met oog voor detail op eenvoudige taken storten, dat hun werkdag toch een piekervaring is waar ze met voldoening op terugkijken. Met zo’n houding kun je zelfs het strijken van overhemden tot kunst verheffen.

HOU HET SPANNEND
“Sommige activiteiten, zoals schaken en pianospelen, kun je steeds complexer maken, zodat de uitdaging en je vaardigheden in balans blijven. Dat geldt niet voor alles. Bij sommige kaartspelletjes bijvoorbeeld weet je op een gegeven moment wat de uitkomst zal zijn. Daar kun je dan maar beter mee stoppen.” “Seks is ook zoiets. In het begin is het uitdagend om uit te vinden wat je wel en niet kan, hoe aantrekkelijk je bent, hoe mensen op je reageren. Maar op een gegeven moment weet je dat wel, en wil je iets nieuws. Kinky seks bijvoorbeeld, of juist verder gaan dan seks en het emotioneel interessanter maken. De ander echt liefhebben, de ander werkelijk leren kennen, en nieuwe dingen met die persoon doen.”

WERK ÉN PRIVE
Sommige mensen storten zich helemaal in hun werk. Met veel flow, maar zonder privé-leven. Csikszentmihalyi: “Zo iemand mist veel mogelijkheden om zijn leven rijker, interessanter en complexer te maken. Het is een beperkte manier van leven. Bovendien storten die mensen vaak in als ze met pensioen gaan. Hun leven heeft dan geen betekenis meer.”

Privé flowt moeilijker. “De doelen zijn onduidelijker en in een gezin is het moeilijk om de situatie onder controle te hebben. Je vrouw wil het een, je kind het ander, dus je onttrekt je er al snel aan en gaat televisie kijken. Maar het is echt de moeite waard om naast je werk ook van je thuisleven te genieten.

Vraag je af wat de uitdagingen en mogelijkheden zijn, en welke vaardigheden je daarvoor nodig hebt.”

HIER EN NU
“We ontdekten dat mensen met eenvoudig werk vaak meer van hun werk genieten dan hoogleraren en artsen. Hoogopgeleiden met grote ambitie zijn nooit tevreden met wat ze hebben. Ze zijn niet echt op hun taken gericht, maar op het geld of de macht, op wat ze willen bereiken. Op morgen. Ze leven niet in het moment.”

“Eigenlijk is ons leven zo georganiseerd. We zitten dertien jaar op een saaie school, ‘omdat dat goed is voor later’. Je baan is zwaar, maar er is de belofte dat je machtig en rijk zult worden. Maar voor je het weet ga je met pensioen. Je krijgt een mooi horloge, maar vraagt je af: is dit het nou? Waar is het geluk?”

NIKSEN
“Televisie kijken of romans lezen is niet interactief, je hoeft alleen maar te zitten en het tot je te nemen. Ook niksen gaat vrij snel vervelen. Maar af en toe tijd verspillen kan erg prettig zijn. Je kunt niet altijd maar in de flow zitten. Dat is te uitputtend.”

Door René Slot, arts en directeur Paracelsus Medisch Centrum

Bron: Interview met Mihaly Csikszentmihalyi.
Mihaly Csikszentmihalyi: Flow – psychologie van de optimale ervaring. Boom (1999). 384 blz., ISBN 9053525084.
Twee andere (op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde) boeken over geluk:
Martin E. P. Seligman: Authentic Happiness: Using the New Positive Psychology to Realize Your Potential for Lasting Fulfillment. Free Press (September 2002), 321 blz., ISBN 0743222970.
Dan Baker: What Happy People Know: How the New Science of Happiness Can Change Your Life for the Better. Rodale Press (January 2003), 256 blz., ISBN 1579546021.